Podstawowe pojęcia ================== Prawo autorskie --------------- Prawo autorskie zajmuje się ochroną twórczych produktów naszego intelektu, takich jak utwory muzyczne, programy komputerowe, utwory literackie, plastyczne i inne. Prawo autorskie chroni prawa twórców do ich utworów, podobnie jak prawo własności chroni prawa właścicieli do ich rzeczy. Mówi się potocznie, że np. jakaś piosenka jest czyjąś własnością. Prawnicy określają to własnością intelektualną. Prawo własności dotyczy rzeczy materialnych, tj. samochodu, komputera, domu natomiast prawo autorskie chroni przedmioty niematerialne; zajmuje się utworami jako dobrami intelektualnymi. Prawo autorskie nie zajmuje się natomiast obrotem nośnikami, na których są zapisane dzieła. Sprzedaż płyt CD z muzyką reguluje prawo cywilne. Ale już kwestiami praw do wydania danego utworu w określonej formie, np. na płycie CD, zajmuje się prawo autorskie. Podobnie jest z programami zapisanymi na CD, DVD, dyskietkach. Co to jest utwór? Utwór jest dobrem niematerialnym. Dla zaistnienia utworu wystarczy zapoznanie się z nim (inaczej **ustalenie**) w jakikolwiek sposób przez co najmniej jedną osobę -- poza, oczywiście, twórcą. [Wyjaśnienie]{.underline} Zgodnie z polskim prawem autorskim, program komputerowy traktowany jest na równi z utworem muzycznym lub literackim. Prawo autorskie chroni utwory, w tym programy, już od momentu ich ustalenia, co niekoniecznie jest związane z utrwaleniem na jakimś fizycznym nośniku, takim jak kartka papieru lub CD. Nie ma znaczenia, na czym i czy w ogóle jest on zapisany. Wystarczy choćby „napisanie" takiego programu w głowie (sytuacja podobna do ułożenia w głowie wiersza) i „wyrecytowanie" go. Oczywiście nie ma przeszkód, by to ustalenie nastąpiło przez spisanie programu na kartce lub wprowadzenie go do pamięci komputera, na dyskietkę, płytę CD. Nie wszyscy zdajemy sobie sprawę, że kupując np. oryginalny egzemplarz płyty CD z muzyką, nie „kupujemy" muzyki jako takiej. Nie nabywamy do niej samej praw autorskich, np. prawa do dystrybucji, rozpowszechniania, a jedynie stajemy się właścicielami fizycznego nośnika („krążka") z muzyką. Prawa do niej ma sam autor lub producent. Możemy więc słuchać muzyki z CD czy przegrać ją np. na kasetę, lecz możemy to zrobić tylko dla własnego użytku, np. żeby słuchać potem kasety w samochodowym radiomagnetofonie. Można odsprzedać kupioną płytę, ale wówczas musimy zniszczyć zrobioną dla własnego użytku kopię. Odsprzedając jednak płytę CD, wciąż dokonujemy dyspozycji jedynie samym nośnikiem, nie muzyką jako taka, nie prawami autorskimi do niej. Dopóki sami nie nabędziemy osobno praw do dystrybucji utworów, i to w oznaczony sposób, nie możemy np. wydawać cudzej muzyki na płytach CD czy wprowadzać jej do Internetu, tak żeby każdy mógł sobie ją skopiować (ściągnąć) i jej posłuchać. Takie działanie jest nielegalne i można je porównać do kradzieży. Licencja -------- Licencja to umowa, w której autor utworu lub ktoś, kto ma do niego prawa autorskie (np. producent oprogramowania), określa warunki, na jakich pozwala odbiorcy utworu (np. użytkownikowi oprogramowania) z niego korzystać. [Wyjaśnienie]{.underline} W przypadku programów komputerowych zawarcie umowy licencyjnej następuje przeważnie już przez samo otwarcie i odpieczętowanie pudełka z nośnikiem. A zatem zdarcie folii z dysków CD, które są zazwyczaj zapakowane wraz z książeczką licencyjną i certyfikatem autentyczności, jest równoczesne z przyjęciem zasad licencji. Potocznie ten rodzaj licencji nazywa się licencją „celofanową" (ang. shrink‐wrap licence). Internecie z kolei praktyką są tzw. click‐on licences -- treść licencji zostaje wyświetlona na stronie WWW, a użytkownik potwierdza zgodę na jej warunki przez „kliknięcie" na odpowiedni przycisk ekranowy. W ten sposób godzimy się na przedstawione nam przez autora zasady korzystania ze strony Internetowej lub np. na warunki korzystania z zamieszczonych na niej programów do „ściągnięcia" (download). Ogólną zasadą jest posiadanie oddzielnych licencji programu komputerowego na każde stanowisko komputerowe. Nie można równocześnie instalować danego programu z pojedynczą licencją na wielu komputerach, np. u siebie i u kolegi. Licencje mogą być czasem nieodpłatne, np. na używanie tzw. darmowych programów. Zdarza się, że programu można darmowo użyć samemu, ale nie wolno go dalej przekazywać. Zawsze więc, gdy będziemy chcieli skorzystać z tzw. darmowego oprogramowania, należy czytać dołączoną do niego instrukcję licencyjną. Podstawowe rodzaje licencji =========================== **Freeware** -- określenie programu, którego można używać bezpłatnie i bez żadnych ograniczeń. Jego autor nie jest zainteresowany komercyjnych rozprowadzaniem swoich produktów, jednak jego prawa autorskie pozostają nadal w mocy. Nikt nie może np. wprowadzać żadnych zmian w tych programach. Aplikacje freewar'owe, mimo iż nie nakładają na użytkownika obowiązku rejestracji, mogą być jednak rozpowszechniane wyłącznie w niezmienionej formie. W niektórych programach status Freeware dotyczy tylko użytkowników indywidualnych. W przypadku firm i instytucji obowiązuje najczęściej opłata licencyjna określona w opcjach programu. Poza tym niektóre programy posiadają jeszcze dodatkowo swoją rozbudowaną wersję, tzw. Pro, za którą trzeba już zapłacić. **Shareware** -- określenie prawnego statusu, pod jakim dany program jest rozpowszechniany. Autorzy programów shareware'owych udostępniają bezpłatnie swoje dzieła do testów. Każdy przyszły nabywca, przed podjęciem decyzji o zakupie, może gruntownie sprawdzić w działaniu, zazwyczaj w pełni funkcjonalną wersję. Część tego typu programów ma jednak pewne ograniczenia, najczęściej jest to limitowany czas na testowanie takiej aplikacji. Zwykle spotyka się trzy formy ograniczeń: 1. **Trial** -- program po zainstalowaniu jest w pełni sprawny i działają wszystkie jego komponenty, ale tylko przez określoną ilość czasu od dnia jego zainstalowania w systemie (przeciętnie od 30 do 90 dni). Po tym okresie, o ile użytkownik nie wprowadzi zakupionego u producenta specjalnego kodu, program przestaje się uruchamiać i trzeba go odinstalować. Program po zainstalowaniu jest w pełni sprawny i bez ograniczeń czasowych, ale za to ma limit możliwych uruchomień, przeciętnie nie więcej niż 100. dotyczy to często małych programów użytkowych, poprawiających w różny sposób funkcjonalność systemu operacyjnego. 2. **Demo** -- program po zainstalowaniu nie ma żadnych ograniczeń czasowych, ale za to część jego funkcji jest niedostępna (nieaktywna), co pomniejsza jego wartość dla użytkownika, ale daje ogólny pogląd o jego możliwościach. Zakupienie u producenta kodu rejestracyjnego odblokowuje niedostępne opcje, czyniąc program w pełni użytecznym. 3. Program po zainstalowaniu nie ma żadnych ograniczeń czasowych, funkcyjnych ani uruchomieniowych, ale za to każdorazowo w czasie startu aplikacji, jak i później w czasie korzystania z niej, samoczynnie wyświetla nachalne komunikaty, przypominające o konieczności rejestracji programu. **Adware** -- to programy, za których użytkowanie się nie płaci. Developerzy czerpią zyski z tych programów przez umieszczanie w nich reklam. Jeśli użytkownik jest zadowolony z efektu pracy autorów programu, może im się odwdzięczyć wchodząc na reklamę sponsora (najczęściej witryna internetowa producenta). Większość autorów adware proponuje za niewielką opłatą także wersje bez reklam. **Postcardware** -- postcardware lub cardware to określenie prawnego statusu, pod jakim autor programu rozprowadza swoją aplikację. Wymaga on, aby użytkownik, chcący korzystać z programu, wysłał do autora (tytułem zapłaty) kartkę pocztową, najlepiej z widokiem swojego rodzinnego miasta i krótką opinię na temat programu. **Powszechna Licencja Publiczna GNU** -- na jej zasadzie rozpowszechniany jest słynny Linux i darmowe oprogramowanie. Podstawową zasadą jest w niej dostępność dla wszystkich kodu źródłowego i możliwość jego modyfikacji, udoskonalania. Zmodyfikowane programy można rozpowszechniać dalej, ale pod warunkiem dołączenia informacji o wykonanych zmianach oraz źródle oryginalnej wersji.